Żywność – krok do przodu czy krok w tył?
Obszar żywienia jest pełen sprzeczności – z jednej strony myślimy już o uprawach na glebie kosmicznej1, z drugiej – nie rozwiązaliśmy jeszcze tak podstawowego problemu jak głód, niedożywienie czy zapewnienie każdemu człowiekowi dostępu do pełnowartościowej żywności. Ostatnie wydarzenia na świecie, takie jak pandemia COVID-19, wojna w Ukrainie czy galopująca inflacja, stawiają nas przed pytaniem: czy jeśli chodzi o system żywienia, zrobiliśmy krok do przodu, czy może krok w tył?
Takie pytanie postawiliśmy sobie w infuture.institute oraz ekspertom z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Spotkaliśmy się na warsztacie badawczym, który miał na celu ustalenie trendów mających największy wpływ na system żywienia.
Głód na świecie
-
„Nie ma dłużej trwającego megatrendu niż trend głodu”.
Zero głodu na świecie to jeden z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ustanowionych przez ONZ w 2015 roku. Niestety, w ciągu ostatnich lat, mimo postępu technologicznego, rosnącej liczby innowacyjnych rozwiązań i zwiększającej się świadomości, głód na świecie i niedożywienie przestały maleć. Konflikty zbrojne na świecie, zmiany klimatyczne, w tym ekstremalne warunki pogodowe, oraz pandemia COVID-19 wzmacniają zagrożenia w dostępie do żywności. Działania świata w kierunku walki z głodem są wciąż niewystarczające, a według ekspertów tworzących The Global Hunger Index nie osiągniemy celu wyeliminowania głodu na świecie do 2030 roku2.
Niedożywienie w wybranych regionach świata
Rozpowszechnienie niedożywienia dla wybranych obszarów geograficznych wyrażone w odsetku populacji doświadczającym niedożywienia. Niedożywienie jest rozumiane jako spożywanie żywności niewystarczające do utrzymania normalnego, aktywnego i zdrowego życia. Wskaźnik niedożywienia jest wymiarem mierzącym postępy w realizacji Celu Zrównoważonego Rozwoju 2.1, czyli zero głodu na świecie do 2030 roku. Źródło danych: Food and Agriculture Organization of the United Nations3.
Transformacja klimatyczna
Czynniki klimatyczne są określane jako jedne z głównych światowych zagrożeń, także dla produkcji żywności4. Megatrend, którym jest transformacja klimatyczna, wskazywany był przez uczestników warsztatu jako mający największy wpływ na przyszłość systemu żywieniowego.
Relacja między żywnością a klimatem przebiega w obu kierunkach. Z jednej strony, zmiany klimatyczne wywierają wpływ na jakość i dostępność żywności, obfitość połowów, zbiorów czy ciągłość i niezawodność łańcuchów dostaw. Rosnąca temperatura w połączeniu ze zwiększaniem się poziomu dwutlenku węgla w atmosferze negatywnie wpływa na uprawy, zmniejszając nie tylko ich ilość, ale też zawartość mikroelementów w zbiorach5. Indie ograniczają np. eksport pszenicy, aby zabezpieczyć wewnętrzne zapasy żywności, które ucierpiały przez rekordowe upały i susze6. Z drugiej strony, to, co jemy, ma wpływ na klimat. Przemysł spożywczy odpowiada za ponad ćwierć (26%) globalnej emisji gazów cieplarnianych7. Ilość zużywanych zasobów zależy od produktu. Zastąpienie zaledwie jednej dziesiątej kalorycznego spożycia z wołowiny i przetworzonego mięsa owocami, warzywami orzechami i roślinami strączkowymi zmniejszyłoby spożywczy ślad węglowy o jedną trzecią8.
-
„Dążenie UE oraz USA i innych krajów do tego, by zaostrzać normy produkcji żywności, może powodować, że produkcja ta będzie uciekać do krajów, gdzie te wymagania są mniejsze. I nastąpi wydłużanie tras, transportu, wydłużanie łańcuchów dostaw”.
Powracające pandemie
Pandemia COVID-19 nie tylko utrudniła dostęp do żywności poprzez przerwanie łańcuchów dostaw oraz zaburzenie prac w rolnictwie i przetwórstwie, ale też zmieniła nasze nawyki. W obawie przed brakiem dostępu do żywności konsumenci kupowali żywność na zapas, co z kolei nadwyrężyło możliwości dostawcze. Podobnie opakowania – wcześniejsze działania zmierzające do rezygnacji z jednorazowego plastiku wstrzymano na rzecz bezpieczeństwa i zahamowania transmisji wirusa.
-
Czas Pandemii pokazał nam, że całkowite odejście od naczyń jednorazowych, zwłaszcza w żywieniu zbiorowym nie jest możliwe. Dlatego zmusza to do intensywniejszych działań kierunku poszukiwania optymalnych opakowań pod względem ekologicznym.
Konflikty zbrojne
Konflikty zbrojne utrudniają dostęp do żywności, ale także brak dostępu do niej może być sam w sobie powodem konfliktów i zamieszek. Ponad połowa osób zmagających się z niedożywieniem żyje w krajach objętych konfliktem9. Silny wpływ na aktualną sytuację żywieniową ma wojna w Ukrainie. Ukraina jest kluczowym światowym dostawcą zbóż i olejów roślinnych. W 2021 roku odpowiadała za 12,8% globalnego eksportu kukurydzy i 10,5% pszenicy. Dla samej Unii Europejskiej Ukraina jest drugim największym dostawcą zbóż, odpowiadając za 14% całkowitego importu zbóż do krajów unijnych109. Kluczową rolę odgrywa również w krajach biedniejszych, takich jak Egipt, Bangladesz czy Indonezja. Z kolei Rosja jest głównym producentem składników niezbędnych do wytwarzania nawozu11. Sekretarz generalny ONZ powiedział, że problem globalnego bezpieczeństwa żywieniowego nie będzie mógł być rozwiązany bez przywrócenia ukraińskiej produkcji żywności i rosyjskiej produkcji nawozu i żywności12.
Powyższe czynniki prowadzą do rosnących cen i trudności w dostępie do żywności w Polsce i na świecie. Indeks cen żywności na świecie w marcu 2022 roku osiągnął rekordowo wysoki wynik13. Większość Polaków (82%) martwi się wpływem rosnących cen na ich finanse. W Europie ponad połowa (57%) osób deklaruje, że kupuje mniej niż przed pandemią, aby żyć prościej14. Mimo że kupujemy mniej, wydajemy więcej pieniędzy podczas codziennych zakupów15.
Rosnące ceny żywności
Wskaźnik HICP (zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych) dla żywności. Zmiana cen (w %) do analogicznego miesiąca poprzedniego roku (m/m-12). Źródło: Eurostat, European Food Prices Monitoring Tool16.
Wpływ trendów na system żywienia
Uwzględniając powyższe kwestie, zastanawiamy się, jak wykorzystać obecne trendy i zmiany, by wspierać i udoskonalać obszar produkcji żywności. Poniżej przedstawiamy megatrendy, które wybraliśmy wraz z ekspertami z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu jako mające duży wpływ na przyszłość systemu żywienia, wraz z przykładami ich wykorzystania już dziś. Wszystkie megatrendy możesz znaleźć na naszej Mapie Trendów. Wpływ megatrendów podzieliliśmy ze względu na poszczególne etapy procesu żywienia: transport, hodowlę i zbiory, żywność i opakowania, utylizację.
Świat lustrzany
Koncepcja, zgodnie z którą świat cyfrowy ma być dokładnym i całkowitym odwzorowaniem świata fizycznego we wszystkich jego wymiarach – materialnym, ekonomicznym, ludzkim, przestrzennym etc. Również poszczególne etapy systemu żywienia ulegają zmianom pod wpływem rozwoju technologii i zyskują swoje odzwierciedlenie w świecie cyfrowym. Więcej o megatrendzie Świat lustrzany na Mapie Trendów.
TRANSPORT
Decentralizacja — Optymalizacja i kontrola łańcuchów dostaw poprzez wykorzystanie technologii, m.in. AI, rozwiązań w chmurze, IoT, RFID, blockchain17 itp.
Wirtualne bliźniaki — Dzięki symulacji łańcuchów dostaw w świecie wirtualnym można automatyzować procesy związane z transportem oraz przewidywać ewentualne problemy.
HODOWLA I ZBIORY
Rolnictwo precyzyjne — efektywne i precyzyjne wykorzystanie gruntów rolnych, służy zwiększeniu plonów dzięki racjonalnemu wykorzystaniu powierzchni dzięki danym i technologiom18.
Druk 3D — Przeniesienie procesu produkcji żywności do gospodarstw domowych lub restauracji i skrócenie łańcuchów dostaw poprzez wykorzystanie technologii druku 3D.
Robotyzacja — Coraz większa robotyzacja i automatyzacja procesu hodowli i zbiorów. Jednym z przykładów może być wykorzystanie dronów do kontroli upraw, oprysków19 oraz wysiewu pól.
JEDZENIE I OPAKOWANIA
Algorytmizacja — Kształtowanie zachowań i postaw konsumenckich przez komunikację w świecie wirtualnym i dostosowanie przekazów do informacji zbieranych od użytkowników.
Internet zmysłów — Przenoszenie zmysłów do świata internetu20. Wykorzystywanie technologii do wzmocnienia doświadczeń smaku21.
UTYLIZACJA
Inteligentne opakowania — Ograniczanie strat w sklepach przez wykorzystanie inteligentnych opakowań oraz systemów beacons22.
Deglobalizacja
W obliczu wstrzymania eksportu, przerwanych łańcuchów dostaw i trudności w dostępie do jedzenia możemy zwrócić się ku lokalnej żywności i wykorzystywaniu w pełni zasobów, które już posiadamy. Więcej o megatrendzie Deglobalizacja na Mapie Trendów.
TRANSPORT
Ograniczenie konsumpcji — Świadome ograniczanie konsumpcji oraz dążenie do samowystarczalności.
Farmy wertykalne — Sklepy spożywcze rozpoczęły korzystanie z farm wertykalnych23, dzięki czemu skracają łańcuchy dostaw.
HODOWLA I ZBIORY
Samowystarczalność — Hodowanie żywności na własne potrzeby w domach lub kolektywnych ogrodach. Taka inicjatywa działa np. w Poznaniu24.
JEDZENIE I OPAKOWANIA
Hiperlokalność — Zwrócenie się ku lokalnym roślinom w uprawach oraz lokalnemu jedzeniu w restauracjach. Kanada uruchamia projekt inwestycyjny25 mający na celu wspieranie lokalnych inicjatyw w tworzeniu długofalowych rozwiązań odpowiadających na problemy w dostępie do zdrowej, lokalnej żywności.
UTYLIZACJA
Zero waste — Koncepcja gospodarowania zasobami w taki sposób, aby generować jak najmniej odpadów. W gastronomii i żywieniu widzimy ten trend np. w wykorzystywaniu odpadów w alternatywnych celach, kompostowaniu, ograniczaniu opakowań.
Ograniczenie marnowania żywności — Aby ograniczyć marnowanie żywności, zaczynamy wykorzystywać zasoby, które wcześniej byłyby traktowane jako odpady. Przykładowo Browar New Belgium Brewing rozpoczął współpracę z Imperfect Foods, amerykańskim sklepem spożywczym, w celu stworzenia nowego piwa. Citrus Rescue to napój alkoholowy wyprodukowany z pomarańczy, które ze względu na swój wygląd nie kwalifikują się do sprzedaży w sklepach spożywczych26.
-
Jeśli chodzi o trendy w gastronomii i produkcji żywności, skłaniamy się ku żywności lokalnej. Nie znaczy to, że możemy kupić w Polsce lokalne sushi, tylko że możemy kupić kotleta schabowego w Poznaniu lub w Katowicach; że możemy kupić oscypek w górach, ale w Japonii już nie. Kilka naszych publikacji na temat gastronomii i obiegu wewnętrznego wykazało, że gastronomia jest kierunkowana ku lokalności, ponieważ mamy duże zasoby lokalnych surowców, które nie są wykorzystywane tak, jak byśmy chcieli.
Biologia technocentryczna
Łączymy biologię z technologią i ingerujemy w genetykę roślin, łącząc to, co syntetyczne, z tym, co naturalne. Nowe gatunki roślin i nowa żywność rozwiązuje niektóre nasze problemy, ale też budzi niepokój wśród konsumentów. Więcej o megatrendzie Biologia technocentryczna na Mapie Trendów.
TRANSPORT
Biotech — Start-up Aanika Bioscience wykorzystuje mikroorganizmy do kontroli łańcuchów dostaw27.
HODOWLA I ZBIORY
Mięso in vitro — Produkcja białka w laboratorium może pomóc w obniżeniu cen i zmniejszeniu obciążenia ekologicznego mięsa oraz wspierać lokalną niezależność.
Alternatywne źródła białka — Oprócz prób tworzenia mięsa w laboratorium możemy dostarczać białka alternatywnymi metodami, np. poprzez jedzenie owadów, które mogą stanowić żywność zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt28.
JEDZENIE I OPAKOWANIA
GMO — Zmiana cech produktów (np. trwałość, zawartość witamin, ale też wyglądu) poprzez modyfikację genetyczną roślin. Dzięki tworzeniu roślin odpornych na susze i choroby może być to również odpowiedź na zmieniające się warunki pogodowe.
Hiperpersonalizacja — Fortyfikacja żywności z uwzględnieniem konkretnych grup społecznych oraz chorób. Przykładowo makarony o wysokiej zawartości witaminy B1 czy kwasów omega-3.
UTYLIZACJA
Wspomaganie rozkładu modyfikowanymi organizmami — Naukowcy Steve Techtmann i Ting Lu dostali nagrodę Future Insight Prize o wartości 1 mln euro za badania nad rozkładem plastiku do jadalnych białek.
-
W tej chwili są prowadzone prace na temat generowania białka w laboratorium. To jest ciekawy trend, który będzie mierzył się z akceptacją konsumentów tego typu produktów.
Podsumowanie
W obszarze żywienia stoimy przed wieloma wyzwaniami – zmieniające się warunki klimatyczne, utrzymanie ciągłości dostaw, rosnące ceny. To stawia pod znakiem zapytania cel, jakim jest wyeliminowania głodu na świecie. Mamy jednak wciąż rozwijającą się technologię, która może stanowić odpowiedź na te wyzwania. Mamy też samych konsumentów – o zmieniających się nie tylko upodobaniach i nawykach, ale też obawach. I to oni ostatecznie zdecydują, które trendy będą wspierać swoimi wyborami.
Za współpracę nad powyższym opracowaniem i udział w warsztatach dziękujemy naukowcom Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. W warsztatach uczestniczyli:
Wydział Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii:
prof. UPP dr hab. Zuzanna Sawinska,
dr hab. Łukasz Sobiech,
dr hab. Alina Kałużewicz.
Wydział Ekonomiczny:
prof. UPP dr hab. Wawrzyniec Czubak,
prof. UPP dr hab. Benedykt Pepliński,
prof. UPP dr hab. Arkadiusz Sadowski,
dr Michał Gazdecki.
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu:
prof. dr hab. inż. Anna Gramza-Michałowska,
dr inż. Ryszard Kowalski,
dr hab. inż. Agnieszka Makowska,
dr hab. inż. Krystyna Szymandera-Buszka.
Źródła:
- Researchers Grew Tiny Plants in Moon Dirt Collected Decades Ago | WIRED
- Hunger and Food Systems in Conflict Settings – Issues in Focus (globalhungerindex.org)
- 2.1.1 Prevalence of undernourishment | Sustainable Development Goals | Food and Agriculture Organization of the United Nations (fao.org)
- Global Risks Report 2022 | World Economic Forum (weforum.org)
- Potential Impact of Climate Change on the Micronutrient-Rich Food Supply | Advances in Nutrition | Oxford Academic (oup.com)
- ‘We are living in hell’: Pakistan and India suffer extreme spring heatwaves | Pakistan | The Guardian
- Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers (science.org)
- Publisher Correction: Small targeted changes can yield substantial gains for human health and the environment | Nature Food
- The State of Food Security and Nutrition in the World 2022 | FAO | Food and Agriculture Organization of the United Nations
- GTAS Forecasting | IHS Markit
- As sanctions bite Russia, fertilizer shortage imperils world food supply | Reuters
- Ukraine, Russia production critical to restoring global food security, UN chief says | Reuters
- FAO Food Price Index posts significant leap in March
- European Consumer Payment Report 2021 | Intrum
- Przeanalizowali paragony. Tak inflacja zmieniła nasze zakupy (businessinsider.com.pl)
- European Food Prices Monitoring Tool (europa.eu)
- Can blockchain offer solutions for cross-border trade and supply chain disruptions? | Reuters
- Farming Drives Toward ‘Precision Agriculture’ Technologies | WIRED
- India allows drone-based pesticide spraying | IHS Markit
- OVR Technology’s Virtual Olfactory Exhibit is a Metaverse Focusing on Smell! Here’s How It Works | Tech Times
- This innovative spoon will make your food taste better » Gadget Flow (thegadgetflow.com)
- Giant Eagle enlists IoT system to help keep food fresh and safe | Supermarket News
- Walmart’s Bringing The Farm Closer To The Store (forbes.com)
- W sobotę otwarcie Wolnego Ogrodu Miejskiego Bogdanka na Sołaczu. Grządka czeka na każdego (wyborcza.pl)
- Government of Canada launches new phase of Local Food Infrastructure Fund (newswire.ca)
- Citrus Rescue | New Belgium Brewing
- Biotech Start-Up Aanika Biosciences Lands Initial $12M Funding for Cutting-Edge Food Tracing Technology | Business Wire
- For Insect Farming to Work, Scientists Need to Build a Better Bug | WIRED
